शरीरात लपलेला खेकडा- कर्करोग आणि होमिओपॅथी – भाग एक / The Crab Hidden in the Body – Cancer and Homeopathy – Part One

शरीरात लपलेला खेकडा- कर्करोग आणि होमिओपॅथी – भाग एक

 

  ‘आनंद’ चित्रपटातील राजेश खन्नाच्या आजारपणाचे नाव                           “लिम्फोसारकोमा ऑफ द इंटेस्टाइन ” हे डॉक्टर भास्कर बॅनर्जी अतिशय गंभीरपणे सांगतात. आणि त्याच चित्रपटांमध्ये होमिओपॅथी शेवटच्या स्टेजला पण काहीतरी करामत करू शकते असा विश्वास अमिताभ बच्चन यांच्या वाक्यातून निदर्शनाला येतो.

‘आनंद’ चित्रपटाने प्रभावीपणे ‘कॅन्सर /कर्करोग ‘ या आजाराचं गांभीर्य सर्वसामान्य लोकांच्या निदर्शनास आणून दिले आणि त्यानंतर अवघ्या पण 40-50 वर्षात कर्करोग आपल्या आसपास इतक्या झपाट्याने आणि आक्रस्ताळपणे हातपाय पसरेल असं वाटलंही नव्हतं. आता ‘आनंद’चा आजार केवळ सिनेमा पुरता मर्यादित राहिलेला नाही.

जागतिक आरोग्य संघटनेच्या 2020 सालच्या अहवालानुसार जगभरात त्यावर्षी जवळजवळ 18.1 कोटी माणसांमध्ये कर्करोगाचे निदान करण्यात आलं. भारतात दर 9 व्यक्तींमागे एका व्यक्तीला आयुष्यात कोणत्या ना कोणत्या टप्प्यावर कर्करोग होण्याची शक्यता निर्माण होऊ शकते, असा अंदाज आहे.त्याशिवाय 2020 च्या तुलनेत 2025 पर्यंतच्या कर्करोगाच्या रुग्णांमध्ये 13 ते 14 % वाढ होण्याचा धोका असल्याचे सांगितले गेलं आहे.

कर्करोगाचे निदान झालेल्या अनेक व्यक्तींच्या बाबतीत, ‘साधं सुपारीच्या खांडाचे देखील व्यसन नव्हतं’ किंवा ‘अगदी नेहमीत शिस्तबद्ध, साध आयुष्य होतं’ ,अशी वाक्य आपण अनेकदा ऐकतो. ही विधान खरी देखील असतात, पण तरीही त्या व्यक्तीला कर्करोग का व्हावा ? असा साहजिक प्रश्न पडतो. याचे उत्तर स्वीकारायला थोडं कटू आहे, ते पचवणं गरजेचं आहे.

ते असं की, पेशी असलेल्या प्राण्यांमध्ये कर्करोग होण्याची “शक्यता” असतेच. शरीरातल्या ठराविक पेशींमध्ये काही घटक, काही ठराविक कारणांमुळे उत्तेजित होत असतात. अशा घटकांना काबूत ठेवण्यासाठी शरीरात नैसर्गिक यंत्रणा असते. मात्र ही यंत्रणा अयशस्वी होते, तेव्हा पेशी आपला ठरलेला जीवनक्रम बदलतात आणि याचं पर्यवसान ‘ कॅन्सर ‘ सारख्या आजारात होतं. मात्र कर्करोग  होण्याची शक्यता काहींमध्ये अधिक प्रमाणात असते तर काहीमध्ये कमी प्रमाणात असते. ही शक्यता वाढण्यासाठी अनुवांशिकते पासून ते बाह्य रसायनांपर्यंत अनेक घटक कारणीभूत असतात.

होमिओपॅथीमध्ये,जी नैसर्गिक यंत्रणा पेशींना काबूत ठेवते त्या यंत्रणेवरती यशस्वीरित्या उपचार केले जातात. त्यामुळे पेशी आपलं ठरलेलं जीवनक्रम बदलत नाहीत. त्याच्यामुळे कॅन्सर झालेल्या व्यक्तींमध्ये आरोग्याची गाडी पुन्हा रुळावर येण्याची शक्यता दाट असते.

मुळात ही यंत्रणा बिघडण्याची साठी कारणीभूत असणारे जे शारीरिक दोष (मायाझम)असतात, त्या शारीरिक-अंतर्गत दोषांमुळेच ही यंत्रणा बिघडते. त्यावर होमिओपॅथीमध्ये अनेक गुणकारी औषधे आहेत. त्यामुळे ही बिघडलेली यंत्रणा पुन्हा नैसर्गिकरित्या काम करू लागते.

 

मुळात कर्करोग हा एक आजार नसून अनेक आजारांचा समूह आहे. या सगळ्या आजारांमध्ये एक गोष्ट समान आहे ती म्हणजे, पेशींची अवाजवी आणि अस्वाभाविक वाढ.

पेशी म्हणजे सर्व सजीवांच्या शरीरातला मूलभूत घटक. विविध पेशींच्या ठराविक रचनेतून आणि कार्यातून, विविध अवयव तयार होतात.आपल्याकडे धार्मिक, पौराणिक कथांमध्ये, निर्मिती करणारा ब्रह्मा, पोषण रक्षण करणारा विष्णू, नाश करणारा शिव, असं “त्रिमूर्तीचे” महत्त्व कथन केलं आहे.

अगदी या तत्त्वावर शरीरातील पेशींचा आयुष्य क्रम चालतो. पेशींची निर्मिती, त्यांचे कार्य आणि थकलेल्या- जखमी झालेल्या पेशींचे मृत्यू.

 

गर्भधारणेपासून हळूहळू पेशींची संख्या वाढत जाऊन प्रथम गर्भाचे अवयव तयार होतात. नंतर ते अवयवांची वाढ होते. जेव्हा शरीराला जेव्हा शरीराला नवीन पेशींची गरज असते तेव्हा शरीरात अस्तित्वात असलेल्या पेशींचे विभाजन होऊन नवीन पेशी तयार होतात. पेशींची संख्या वाढलेली पर्यायाने त्या-त्या अवयवांची देखील वाढ होते. अनेकदा मृत्यू पावलेल्या पेशींची जागा भरून काढून अवयवांचे कार्य सुरळीतपणे चालू ठेवण्यासाठी नवीन पेशींची निर्मिती होते.

उदाहरणार्थ लालपेशी साधारणपणे दर चार महिन्यांनी तयार होतात. आतड्याच्या पेशी दर चार दिवसांनी, तर मेंदूच्या पेशी आयुष्यभरात एकदाच तयार होतात.

मात्र, एका ठराविक मर्यादेपर्यंत पेशींची संख्या वाढली की, नवीन पेशी तयार करण्याचं काम थांबवणारी यंत्रणादेखील पेशींमध्येच असते. याशिवाय एका अवयवाच्या पेशी दुसऱ्या अवयवात वाढू शकणार नाहीत किंवा नेमून दिलेले ठराविक कार्य करतील यावर लक्ष ठेवणारी यंत्रणादेखील प्रत्येक पेशींमध्ये किंवा पेशींच्या समूहात असते.

 

पेशींवर नियंत्रण ठेवणारी यंत्रणा ही सर्व यंत्रणा असते, पेशीकेंद्रामध्ये (न्यूक्लियस) पेशीकेंद्र म्हणजे एका अर्थी प्रत्येक पेशीचा मेंदूच. एखादं उपकरण कसं चालवाव यासंबंधी सगळ्या सूचना जशा उपकरणांमध्ये जोडलेल्या पत्रकात दिलेल्या असतात. त्याप्रमाणे पेशी केंद्रामधल्या गुणसूत्रांमध्ये (क्रोमोझोम्स) सगळ्या सूचना दडलेल्या असतात.

वास्तविक आपल्या शरीरातल्या सगळ्या पेशींमध्ये एक सारखीच माहिती असते. पेशींना ठराविक सूचना देण्यासाठी त्यापैकी कोणत्या विशिष्ट माहितीचा वापर केला जातो यावर प्रत्येक पेशींच आणि त्यापासून तयार होणाऱ्या अवयवांचे कार्य ठरतं.

उदाहरणार्थ फुफुसाच्या पेशी एका ठराविक माहितीचा वापर करतात तर आतड्याच्या पेशी वेगळ्या इतर माहितीचा वापर करतात. म्हणूनच फुफुसांच्या पेशींचं आणि आतड्यांच्या पेशींचे कार्य वेगवेगळे असतं.

 

या सगळ्या यंत्रणेमुळे आपल्या शरीरातील एकही अवयव मर्यादेबाहेर वाढत नाही. त्याचप्रमाणे प्रत्येक अवयवातल्या लाखो- करोडो पेशी त्यांना नेमून दिलेलं काम शिस्तबद्ध पद्धतीने आणि नियम न मोडता करू शकतात. त्यासाठी लागणारी पोषणमूल्यं, ऊर्जा हे देखील योग्य प्रमाणात, योग्य पद्धतीने सगळ्या पेशींपर्यंत पोहोचू शकतं.

मात्र पेशी जेव्हा नियम मोडून अवाजवी आणि अस्वाभाविक प्रमाणात वाढतात, एका अवयवातून दुसऱ्या अवयवात स्थलांतर करतात आणि नियम पाळणाऱ्या पेशींच्या कामात अडथळा निर्माण करतात तेव्हा त्या ठरतात “कर्करोगाच्या पेशी”.

या पेशींच्या पेशीकेंद्रातील सूचना देणाऱ्या यंत्रणेमध्ये म्हणजे  जणूकांमध्ये  बिघाड झालेला असतो. त्यामुळे कर्करोग हा एका अर्थी जनुकांचा (जेनेटिक)  आजार आहे. कर्करोगाला कारणीभूत असणारे अनेक अनेक मार्गांनी जनुकांवर विपरीत परिणाम करणारे असतात.

 

ज्या जनुकीय बदलांमुळे कर्करोग होण्याची शक्यता निर्माण होते ती जणुकं मुख्यत्वे तीन प्रकारची असतात. या जणूकांमधील बदलांना “कर्करोगाचे चालक” असे म्हणतात.

यापैकी पहिला प्रकार म्हणजे ‘प्रोटो- ऑकोजिन्स’. ही जणुकं पेशींच्या सर्वसाधारण वाढीमध्ये आणि विभाजनामध्ये सहभागी असतात. मात्र, या जनुकांमध्ये बदल झाले किंवा ही जणुकं नेहमीपेक्षा अधिक उत्तेजित झाली की ती कर्करोगाला कारणीभूत ठरणारी जणुकं म्हणजेच “ऑकोजिन्स” बनतात. ज्या पेशींची वाढ थांबून नाश व्हायला हवा, अशा पेशींनादेखील ही “ऑकोजिन्स” वाढण्यासाठी आणि विभाजनासाठी उत्तेजन देत रहातात.

दुसऱ्या प्रकारची जणुकं म्हणजे ट्यूमर सप्रेसर, (गाठरोधक) जणुकं. ब्रेकमुळे धावणारी गाडी थांबवली जाते, त्याचप्रमाणे पेशींच्या विभाजनावर ब्रेक लावून ते थांबवण्याचे काम हे जणुकं करतात. जिथे या ब्रेक लावणाऱ्या जनुकांमध्ये बिघाड / बदल होतो तिथे त्या पेशींचे विभाजन होतच राहतं आणि पेशींची संख्या प्रमाणाबाहेर वाढते.

 

तिसऱ्या प्रकारात डीएनए दुरुस्त करणारी जणुकं येतात. कोणत्याही यंत्रात काही बिघाड झाला तर ते टाकून देण्यापूर्वी आपण दुरुस्त करण्याचा प्रयत्न करतो. त्याचप्रमाणे पेशींमधल्या डीएनए मध्ये बिघाड झालेला आढळला तर तो दुरुस्त करण्याचा प्रयत्न केला जातो. हे काम करतात डीएनए तंदुरुस्त करणारी जणुकं. मात्र काही कारणांमुळे या जनुकांमध्येही बदल घडले (म्युटेशन) तर ही जणुकं इतर जनुकांमध्येही बदल घडवतात. अनेकदा हे बदल नक्की कशामुळे झाले हे देखील सांगणे अवघड असतं. “ध” चा “मा” झाल्यावर अर्थाचा अनर्थ होतो नेमका तसाच प्रकार म्युटेशन मुळे घडू शकतो. किंवा कपाटबोली भाषेत जसा  शब्दातील “क” गाळला जाऊन “पाट” हा शब्द उरला तर त्याचे जसे अनेक अर्थ होऊ शकतात, तसंच प्रकार इथेही होतो.

 

अशा कोणत्याही जनुकीय बदलांमुळे पेशींना मिळणाऱ्या संदेशात बदल घडले की पेशी नियमबाह्य वागायला लागतात आणि कर्करोगाची शक्यता वाढते. संख्येने आकाराने वाढलेल्या या अतिरिक्त पेशी जिवंत राहण्यासाठी अन्नपुरवठा, पोषणद्रव्य यांची मागणी करायला लागतात. मग आजूबाजूच्या रक्तवाहिन्यांना नवनवीन फाटे फुटतात, त्यातून कर्करोगाच्या पेशीची ही मागणी पुरवली जाते. या रक्तवाहिन्यांमधून कर्करोगाच्या पेशी एका अवयवातून दुसऱ्या अवयवात प्रवेश करतात. शरीरातल्या एका जागेवर दुसऱ्या जागी कर्करोग पसरणे याला ” मेटॅस्टासिस ” म्हणतात. ‘मेटा’ म्हणजे “पल्याड” आणि “स्टासिस” म्हणजे “स्थिरता “. त्या दोन शब्दांवरून “स्थिरतेच्या पल्याड” असलेल्या अशा रोगाचं म्हणजे, कर्करोगाचं निदान केले जातं. कर्करुग्णांच्या मृत्यू मागे 90 टक्के वेळा ” मेटॅस्टासिस ” कारणीभूत ठरतो.

 

माणसांचं स्थलांतर सहज, सोपं नसतं, तसं कर्करोगांच्या पेशींचे स्थलांतरित सोपं नसतं. कर्करोगांच्या पेशी आधी त्यांच्या मूळ गाठी बसून वेगळ्या होतात. त्या दरम्यान त्यातल्या अनेक पिशवी मरतात. त्यातून वाचलेल्या पेशी धडपड करून व रक्तवाहिन्यांमध्ये प्रवेश करतात. अरुंद रक्तवाहिन्यांमधून प्रवास करताना चेपल्यामुळे, रक्तवाहिन्यांच्या भिंतींना धडकल्यामुळे अनेक पेशी जखमी होतात. रोगप्रतिबंधक कार्यप्रणालीमुळेही या घुसखोर पेशींचा काही प्रमाणात बंदोबस्त केला जातो. या सगळ्यांमधून वाचलेल्या चिवट पेशी ठराविक अवयवापाशी पोहोचल्यानंतर रक्तवाहिन्यांमधून बाहेर पडून प्रवास थांबवतात आणि नवीन जागी मुक्काम ठोकतात. अनेकदा या पेशींना नवीन जागा मानवत नाही आणि त्या मरतात. ज्या पेशी आजूबाजूच्या वातावरणाशी जुळवून घेऊन जिवंत राहतात आणि वाढतात त्यांच्यामुळे नवीन अवयवात कर्करोगाच्या पेशींची वाढ तयार व्हायला लागते.

उदाहरणार्थ स्वादुपिंडाच्या कर्करोग शेजारीच असलेल्या यकृतात पसरतो तर फुफुसाच्या कर्करोगाचा रोगाच्या पेशी प्रवास करत मेंदूपर्यंत जातात आणि तिथे मुक्काम करतात. काही कर्करोग रक्त आणि रसवाहिन्यांमार्फत अधिक क्षमतेने पसरतात, तर काही कमी प्रमाणात पसरतात.

उदाहरणार्थ स्तणाचा कर्करोग बहुतांश वेळा स्थानिक असतो तर प्रोस्टेट ग्रंथीचा, स्त्री- पुरुष बीजांडाचा किंवा यकृताचा कर्करोग अधिक वेगाने पसरतो.

 

कर्करोगा विषयी अधिक माहिती पुढील भागात आपण पाहू. 

 

डॉ अजय हनमाने
एम. डी. (होमिओ) HHF, ICR Kolhapur,
चैतन्य होम्योपैथिक क्लिनीक
भास्कर प्लाझा- F4, HDFC बॅंकेजवळ,
शाहुपुरी व्यापारी पेठ
रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ
कोल्हापूर- 416001
मोबाईल– 7738667123

कृपया पुढील लेख वाचा  —

 

————————————————————————-