झीजेच्या संधिवातावर होमिओपॅथी / Homoeopathy on Osteo-Arthritis

Dorctor Pic By Dr. Ajay HanmaneJanuary 4, 2025 Bone Diseases General Information Geriatric Problems Homeopathic and Cure Rheumatic Arthritis rheumatic Disease

झीजेच्या संधिवातावर होमिओपॅथी

उतारवयात होणारा सर्वपरिचित संधिवात म्हणजे शास्त्रीय भाषेत ऑस्टियो आर्थराइटिस (Osteo-Arthritis) होय.  या आजाराचे मुख्य कारण म्हणजे वयोमानाप्रमाणे निसर्गतः शरीराची होणारी झीज. 
सांध्याच्या आतील कुर्चा झिजली  की हाडावर हाड घासून जेथे दुखते यालाच ऑस्टियो आर्थराइटिस (Osteo-Arthritis) म्हणतात. या आजारात सांध्याची संपूर्ण रचनाच बदलते. हा संधिवात 40 वयानंतर उद्भवणारा आजार असून सर्वच स्त्री-पुरुषांच्यात आढळून येतो.
आमवाताप्रमाणे हा झीजेचा संधिवात, स्त्रियांना जास्त प्रमाणात होतो. मासिकपाळी गेल्यानंतर विशेषतः गर्भपिशवी (गर्भाशय)ऑपरेशनने काढून टाकल्यानंतर या संधिवाताची शक्यता वाढते.
स्थुलता हा  या आजारासाठी मोठा धोका आहे. मेदाच्या पेशीतून तयार होणाऱ्या एका विशिष्ट प्रकारच्या विषारी रसायनांमुळे कुर्चांना अपाय होतो. बऱ्याच स्त्रियांचे बाळंतपणानंतर वजन वाढते. काही स्त्रियांचे पाळी गेल्यानंतर वजन वाढते. वाढलेल्या पोटामुळे कमरेवर ताण येऊन तिथे  स्पोंडीलाइटिस (Spondylitis) होतो.
उभे राहताना किंवा चालताना गुडघे शरीराचा भार वाहत असल्यामुळे स्थूल लोकांमध्ये गुडघ्याचा संधिवात होण्याची शक्यता जास्त असते. दोन पायावर बसणे, गुडघे टेकून काम करणे, नमाजासाठी बसत असताना पुष्कळ वेळ बसणे, तसेच आयुष्यभर ज्या सांध्यांवर जास्त ताण पडतो ते हा संधिवात आढळतो.
सामान्यत: गुडघ्याच्या आतील बाजूकडे वेदना होतात. वजन पडल्यावर वेदना वाढतात. सांधा चाचपडल्यास  हाडाची कड व कुर्चा  दुखरी असते. त्याची सुरुवात हाडावरील  आवरणात होणाऱ्या झीजेशी संबंधित आहे. वय हे त्याचे मोठे कारण. 
शरीर आणि मनाच्या वेगातील फरक जाणू लागला म्हणजे “वय झालं म्हणायचं” आणि बसलेले उठताना हाताचा आधार लागू लागला म्हणजे (गुडघ्यात) “वय झालं म्हणायचं”  किंवा “असं समजायचं”. या आजारात खरंतर वयाचे लक्षण (आजार नव्हे) बाक येतो.
वेदना तीव्र व एकाच जागेवर केंद्रीभूत. काही वेळा बऱ्याच वेळ वापरल्यामुळे सांधा सुजतो. आत पाण्यासारखा पदार्थ जमा झाल्याने सांधा सुजतो, वेदना या वाटीच्या आतल्या बाजूस व सांध्याच्या आतील बाजूस असतात. बरेच अंतर चालल्यावर वेदना बऱ्याच अंशी कमी होतात. सकाळी उठल्यानंतर व बऱ्याच आरामानंतर हालचाल सुरू करताना सांधा अवघडलेला असतो. कधी जखडल्यासारखा वाटतो, हालचाल करताना करकर आवाज येतो. काम केल्यानंतर व व्यायामान पायामध्ये दुखणे व विश्रांतीने दुखणे कमी होते. शेक व हलका मसाज करण्याने बरे वाटते व त्रास वाढतो.
या आजारात शरीरातील कोणताही सांधा त्रास देऊ शकतो व त्यातही शरीराचा सर्व भार गुडघ्याला सहन करावा लागत असल्याने गुडघेदुखीचा त्रास हा या संधिवातात जास्त होतो. 
गुडघा जास्त बिघडत गेला की तो सैल होतो आणि चालता चालता अचानक वाकतो, लटपटतो. त्यामुळे धडपडण्याची शक्यता असते. सांध्याच्या आत छोट्या छोट्या गाठी (ऑस्टिवोफाइट्स  Osteophytes) तयार होतात.त्यामुळे कधी कधी सांध आखडतो तर कधी अजिबात हळू शकत नाही.
एका जागेवर फार वेळ बसल्यानंतर, उठल्यावर पाऊल टाकणे मुश्किल होते, असे सांधे रात्रीही दुखतात आणि सकाळी जखडल्याप्रमाणे होतात. पण हे जखडणे अर्धा तासापेक्षा जास्त काळ टिकून राहत नाही. दुखणारा सांधा साहजिकच कमी वापरला जातो त्यामुळे आजूबाजूचे स्नायू अशक्त होतात. त्यामुळे सांधा आणखीनच बिघडतो.
सांध्याच्या आतील झीज वाढत गेल्यामुळे आजूबाजूचे कॅप्सूल(आवरण), लिगामेंट स्नायूबंध सारेच सैल होतात. सांध्यातील “वंगणाची”  स्निग्धता कमी होते. त्यामुळे कुर्चेचे नीट शोषण होत नाही. नंतर अशी अवस्था येते की सांध्याच्या पृष्ठभागावरील बारीक कण बऱ्याच प्रमाणात सांध्यात जमा होतात, त्यामुळे हाडाचा पृष्ठभाग खडबडीत होतो व हाडांचा तो भाग जास्त घट्ट होतो त्याला “सांधा फेल “ होतो असे म्हणतात.
सांध्याची हालचाल करताना आवाज होतो, वजन वाढलेले असल्यास तसेच सांध्यात अस्थिभंग असल्यास हा लहान वयातही दिसतो. 
वेदनेने बेजार झालेला रूग्ण होमिओपॅथिक औषध घेण्यासाठी ज्यावेळेस येतो.
त्यापूर्वी बऱ्याच वेदनाशामक औषधांचा मारा व प्रचलित औषधांचा वापर करून झालेला असतो. या संधिवातामध्ये आणखी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे अनुवंशिकता. काही व्यक्तींच्या गुणसूत्रांमध्ये काही दोष दिसून येतात. त्यामुळे व्याधीची  प्रतिकारशक्ती कमी होते.
निदान –I
खरे तर अस्थिओआर्थाइटिस ओळखण्यासाठी ‘क्ष’-किरणाची (X-ray) पण गरज नसते. 40 वर्षावरील स्त्री- पुरुषांचा गुडघा दुखत असेल आणि तपासताना गुडघ्यात खरखर  जाणवली तर आजाराची निदान पक्के होते.
क्ष किरण तपासणीतील संधिवाताचे गांभीर्य समजणे म्हणजे ,
  • सांधा कोरडा,
  • सुजेचा अभाव हालचालीत जाणवणारा आवाज व
  • अवघडलेपणा, वाढलेले वजन,
  • क्ष-किरण तपासणी दिसणाऱ्या हाडांच्या आवरणातील बदल यावरून निदान केले जाते.
 खरे तर वय परत्वे हे बदल होतातच. चाळीस वर्षांनंतर बहुतेकांचे सांधे झीजतात. पण प्रत्येकाचा सांधा दुखेलच असे नाही झीजलेली कुर्चा पुन्हा निर्माण करण्याची आपल्या शरीरात सोय नाही. त्यामुळे झीजेचा संधिवात बरा होत नाही;  पण वेदना रुग्णास उपचारास प्रवृत्त करते.
बऱ्याच अंशी उपचार हे वेदनाशमन या स्वरूपाच्या संवेदना कमी करणे आणि सांध्याची कार्यक्षमता सुधारणे ही या संधिवाताच्या उपचारातील मुख्य उद्दिष्ट्य !
होमिओपॅथी मध्ये या त्रासदायक व्याधीवर अनेक उत्कृष्ट औषधे असली तरी शेवटी ध्येय हे कोणत्या अवस्थेत रुग्ण औषध उपचारासाठी आलेला आहे, यावर ठरवले जाते.
प्राथमिक अवस्थेतील सांध्यातील हालचाल कमीत कमी ठेवून त्याची झीज न होऊ देणे हे महत्त्वाचे ठरते. त्यानुसार होमिओपॅथीक औषधाची निवड केली जाते.
एखादा सांधा बेढब झाला असेल, त्यातील पेशी नाश पाहू लागल्या तर  त्या परिस्थितीत वेदना कमी व्हाव्यात, तसेच दिनक्रम नीट पार पडावा, शरीरातील इतर संस्थांवर आजाराचा परिणाम होऊ नये, त्यानुसार औषधांची निवड केली जाते.

होमिओपॅथीक औषध प्रणालीमध्ये रुग्णाचे केवळ शारीरिक  त्रासच गृहीत न धरता त्याची सांगड त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाची घातली जाते. कोणत्याही रुग्णाला त्रास होण्यामागे त्या व्यक्तीच्या अंगी असणारी जीवनशक्ती (Vital Force) कारणीभूत असते. जेव्हा ही शक्ती खIलावते तेव्हा प्रतिकारशक्ती कमी होते आणि आजारपणास सुरुवात होते.

अर्थात ती शक्ती प्रत्येक व्यक्तीचा स्वभाव, आवडीनिवडी, अनुवंशिकता यावर अवलंबून असते. यावरून होमिओपॅथीमध्ये आजारावर औषध निवडण्यापूर्वी शास्त्रोक्त पद्धतीने विचार केला जातो हे लक्षात आले असेल.

त्रीदोष पद्धतीप्रमाणे औषध किंवा व्यक्ती विशेषणांनुसार प्रकृतीचिकित्सा व चालू स्थितीतील त्रास कमी करण्यास देण्यात येणारी औषधे अशा विविध प्रकारांमध्ये  दिली जातात.

  • काळ जसा माणसाला हळूहळू कुरतडत जातो तसा हा आजार रुग्णासह अकार्यक्षम, निकामी बनवत जातो.
  • उपरोक्त सर्व माहितीच्या आधारे दिलेले होमिओपॅथीक औषध सांध्याचे दुखणे, सांध्यांना येणारे सूज आणि अखंड बरे होण्यास मदत करते.
  • रुग्णास परावलंबी बनण्यापासून वाचवणे व त्याचे चैतन्य हरपू न देणे हे प्रथम ध्येय !
  • त्यामुळे जीवनशक्ती उंचावून रुग्णास आजारमुक्त करणे हे नंतरचे ध्येय ! हे होमिओपॅथीक औषधाने सहज करता येणे सहज शक्य आहे.
“कला(Art) आणि शास्त्र (Science) ” यांचा अनोखा संबंध होमिओपॅथीमध्ये आढळतो. हे दोन्ही घटक जेव्हा अचूक निदानाला सोबत करतात, तेव्हा रोग हटविण्याची होमिओपॅथीक औषधांची शक्ती अनुभवास येते व रुग्णाचे जीवन आनंददायी होते.
एकूण काय सांधेदुखीचा त्रास हा सार्वत्रिक आढळणारा आजार असून होमिओपॅथिक औषधांनी तो बरा होऊ शकतो !

डॉ अजय हनमाने
एम. डी. (होमिओ) HHF, ICR Kolhapur,
चैतन्य होमिओपॅथीक क्लिनीक
भास्कर प्लाझा- F4, HDFC बॅंकेजवळ,
शाहुपुरी, व्यापारी पेठ
रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ
कोल्हापूर- 416001
मोबाईल- 7738667123
रविवारी बंद  

कृपया पुढील लेख वाचा  —

————————————————————–

Homoeopathy on Osteo-Arthritis

The well-known Rheumatism that occurs in old age is called Osteo-Arthritis in classical language. The main cause of this disease is the Natural Wear and Tear of the body with age.
When the cartilage inside the joint wears away, the pain where the bone rubs against the bone is called Osteo-Arthritis.
In this disease, the entire structure of the joint changes. This arthritis is a disease that occurs after the age of 40 and is found in all men and women.
Like Rheumatism(आमवात), Rheumatoid Arthritis is more common in women. The risk of this arthritis increases after menopause, especially after the removal of the womb (uterus) by surgery.
Obesity is a major risk factor for this disease. A certain type of toxic chemicals produced by tissue cells harms the cartilage. Many women gain weight after childbirth. Some women gain weight after menopause. Spondylitis occurs due to increased belly stress on the waist.
Obese people are more likely to develop knee arthritis because the knees bear the weight of the body when standing or walking.
Arthritis is caused by sitting on two legs, working on your knees, sitting for long periods of time while sitting for prayer, and joints that are put under a lot of stress throughout life.
Pain usually occurs on the inside of the knee. Pain increases with weight loss. If the joint is pinched, the edge of the bone and the cartilage are painful. Its onset is associated with wear and tear in the covering of the bone. Age is a big reason for it.
The difference between the speed of the Body and the Mind came to be known as “Old Age” and the support of the hand when standing up from sitting was applied (in the knees) “to be old” or “to think so”. This disease is actually a symptom of age (not a disease).
Pain is severe and concentrated in one place. Sometimes due to prolonged use, the joint becomes swollen. Due to the accumulation of fluid inside the joint, the joint becomes swollen, the pain is on the inside of the bowl and on the inside of the joint.
After walking a long distance, the pain subsides to a great extent. After waking up in the morning and starting to move after a lot of rest, the joint is difficult. Sometimes it feels like being chained, there is a creaking sound when moving.
Pain in legs after work and exercise and pain at rest is reduced. Shakes and light massages feel good and relieve pain. In this disease, any joint in the body can cause pain and even in this, knee pain is more in this arthritis as the entire weight of the body has to be bare by the knee.
As the knee worsens, it becomes loose and bends suddenly while walking. So there is a possibility of struggle. Small tumors (Osteophytes) are formed inside the joint. Due to this, sometimes the joint becomes stiff and sometimes it cannot loosen at all.
After sitting for a long time, it is difficult to step on getting up, the joints ache even at night, and in the morning it feels like it is chained. But this binding does not last for more than half an hour. The painful joint is obviously underused so the surrounding muscles become weak. This worsens the joint. As the wear and tear inside the joint increases, the surrounding capsule (covering), ligaments and tendons all become loose. Reduces the viscosity of the “grease” in the joints.
Therefore, the cartilage is not properly absorbed. Then there is a stage where fine particles from the surface of the joint accumulate in the joint, so the surface of the bone becomes rough and that part of the bone becomes more dense, this is called “joint failure”.
Noise during joint movement, weight gain and fracture in the joint can also be seen at a young age.
When a patient suffering from pain comes to take Homoeopathic Medicine. Before that, many painkillers were used and conventional medicines were used.
Another important factor in this arthritis is heredity, some individuals have certain defects in their chromosomes. This reduces the resistance to disease.
Diagnosis –
In fact, X-ray is not needed to diagnose osteoarthritis.
  • If men and women over 40 years of age have knee pain and a firm feeling in the knee during examination, the diagnosis of the disease is confirmed.
  • The severity of arthritis on X-ray examination is diagnosed by dry joints, lack of swelling, noise and difficulty in movement, increased weight, and changes in the bone covering seen on X-ray examination.
  • In fact, age changes. After forty years, most joints wear out. But not everyone will have joint pain, our body is not equipped to regenerate worn out cartilage.
  • It does not cure Rheumatoid Arthritis; But pain motivates the patient to seek treatment. Most of the treatments are aimed at reducing pain-like sensations and improving joint function.
Although Homoeopathy has many excellent remedies for this troublesome disease, ultimately the goal is determined by the condition in which the patient is treated.
It is important to keep the movement of the joint to a minimum in the initial stage and prevent it from wear and tear. Homoeopathic medicine is selected accordingly.
If a joint is out of order, the cells in it are destroyed, the pain should be reduced, and the routine should be carried out properly, and the disease should not affect other organs of the body. Medicines are selected accordingly.
Homoeopathic system of Medicine considers not only the physical ailments of the patient but also the personality of the patient. Any patient’s suffering is due to the vital force present in that person. When this power is fed, the immunity is reduced and illness starts. Of course, that power depends on each person’s nature, preferences, genetics. From this it can be seen that in Homoeopathy, the disease is considered scientifically before selecting the medicine.
As per the Tridosha system,  Medicines are given in different forms according to the characteristics of the person and the Medicine given to relieve the pain of the current condition.
As time slowly eats away at a person, the disease makes the patient inefficient and ineffective.
Homoeopathic medicine given on the basis of all the above information helps in joint pain, joint inflammation and seamless healing.
The first goal is to save the patient from becoming dependent and not to lose his vitality !
Therefore, the next goal is to make the patient disease-free by raising the vitality ! This can easily be done with Homoeopathic Medicine.
A unique relationship of “Art and Science” is found in Homoeopathy. When these two factors are combined with an accurate diagnosis, the Homoeopathic Medicine’s power to eradicate the disease is experienced and the patient’s life becomes pleasant.
Joint pain is a universal disease and it can be cured with Homoeopathic Medicines !

Dr Ajay Hanmane
M.D.(Hom) HHF, ICR Kolhapur,
Chaitanya Homoeopathic Clinic
1st Floor, F4, Near HDFC Bank,
Bhaskar Plaza Vyapari Peth, Shahupuri
Near Panch Bunglow Bhaji Mandai
Kolhapur, 416001
Mobile No. 7738667123
Sunday Closed.

Please Read Next Article-