आर्टिकॅरिया / पित्तगांध्या व होमिओपॅथी / Urticaria and Homoeopathy

आर्टिकॅरिया / पित्तगांध्या व होमिओपॅथी

 

“अंगावर पित्त उठले आहे” असे सांगणारे लोक बरेचदा आपल्या दैनंदिन जीवनात पाहायला मिळतात. यालाच आर्टिकॅरिया(Urticaria) असे म्हटले जाते. हा शब्दप्रयोग त्वचेवर उठणाऱ्या लालसर चट्ट्या संदर्भात वापरला जातो.

पित्त हे शरीराच्या कुठल्याही भागावर उठले जाते- चेहऱ्यावर, ओठांवर, गळ्यावर, जिभेवर इ. कुठेही उठू शकते. पित्तगांधीचा आकार वेगवेगळ्या स्वरूपात असतो, कधी तो हरभरा डाळी एवढा लहान असतो, तर कधी कधी छोट्या ताटली एवढे मोठे असतात.

पित्ताच्या चट्ट्यांना खाज उठत राहते. त्वचेमध्ये चावल्यासारखे सारखा त्रास होतो. त्याचा दाह होतो, जळजळायला लागते. त्वचेवर तांबूस पांढऱ्या रंगाचे वाटोळे चट्टे उठतात. उठलेल्या चट्ट्यांना फिकट किनार असते.

उठणाऱ्या पित्ताच्या चट्ट्यांचा त्रास काही मिनिटे ते काही तास राहतो. नंतर तो आपोआप नाहीसा होतो. कधी कधी काही आठवडे ते महिन्यांपर्यंत हा आजार राहतो. पित्ताचा उठलेला चट्टा मात्र 24 तासात कमी होतो. उठलेल्या जागी रोगाचे पूर्व चिन्ह काही दिसत नाही.

एखाद्या पदार्थाशी संपर्क आला आणि त्याचा त्वचेवरती परिणाम झाला तर असा त्रास होतो किंवा शरीरामधील प्रतिकारशक्ती मध्ये बदल घडायला लागले, तरीही पित्त उठण्याचा त्रास होतो. या त्रासात खाज सुरू होऊन त्वचेला सूज येते. ही खाज कधी सौंम्य स्वरूपाची तर कधी तीव्र स्वरूपाची असते. सतत खाजवल्यामुळे, अतिमानसिक ताण पडल्यास पित्ताचा त्रास वाढू शकतो.

पित्त उठण्याचे दोन प्रकार आहेत.

1) तात्कालीक कालावधी (Acute) कमी काळ राहणारे आणि

2) दीर्घ कालावधी (Chronic) म्हणजे दीर्घ काळ राहणारे.

 

1) तात्कालीक आर्टिकेरिया (Acute Urticaria) — हे सहा आठवड्यांपेक्षा कमी काळ राहतात. याला जबाबदार असणारी बरीच कारणे आहेत.

1. अन्नपदार्थांमुळे,
2. अन्नपदार्थ टिकविण्यासाठी वापरलेल्या पदार्थांमुळे,
3. औषधांमुळे रक्त चढवल्यामुळे किंवा
4. जंतूंच्या प्रादुर्भावामुळे हा त्रास होतो.
5. अन्नपदार्थांपैकी- अंडी, शेंगदाणे, शिंपल्या इत्यादी बऱ्याचदा जबाबदार असतात.
6. औषधांपैकी – ऍस्पिरिन किंवा प्रतिजैविक औषधे,
7. जंतूंच्या प्रभावापैकी – सर्दी, खोकला, घसा खराब करणारे जंतू, कावीळ झाल्यावर

कमी काळ राहणारा हा पित्त उठण्याचा त्रास, कारण शोधून काढून त्यावर इलाज केला की बरा होतो पूर्ण बरा होतो.

 

2) क्रॉनिक आर्टिकेरिया (Chronic Urticaria) – दीर्घ कालावधी आर्टिकेरिया – दीर्घकाळ राहणारा हा पित्ताचा त्रास सहा आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ राहतो. 50℅ लोकांमध्ये शरीरातील प्रतिकारशक्तीमध्ये झालेले बदल जबाबदार असतात. शरीरातील पेशींमध्ये होणारी “हिस्टामाईंनची (Histamine)” निर्मिती, हार्मोन्स मधील बदल– थायरॉईड सारख्या ग्रंथी, या दीर्घ कालावधी आर्टिकेरिया ला जबाबदार असतात. हा त्रास हळूहळू कमी होत जातो.

 

आर्टिकेरियासाठी शारीरिक कारणे सुद्धा जबाबदार आहेत, यापैकी मुख्य कारण म्हणजे डर्मोग्राफीजम (Dermographism). यामध्ये त्वचेवर खाजवल्यानंतर काही मिनिटातच चट्टे किंवा रेषा उठू लागतात. हे चट्टे किंवा रेषा खाजवलेल्या त्वचेवरतीच उठतात. त्याचप्रमाणे एखाद्या वस्तूचा दाब शरीरावर सतत राहिला तरीही काही वेळानंतर त्वचेवर पित्ताचे चट्टे उठतात.

 

उदाहरणार्थ  घट्ट असलेले पायमोजे, कमरेचा पट्टा, कधी कधी शरीरावर थंड हवामानामुळे सुद्धा पित्त उठू शकते. त्याचप्रमाणे हवामान गरम झाल्यानंतर झाल्यावर, तसेच जलतरण तलावात सूर मारल्यावर काही जणांना पित्त उठण्याचा त्रास होऊ शकतो. याला कोलेनर्जीक आर्टिकॅरिया (Cholinergic Urticaria) असे म्हणतात. सूर्यप्रकाशाचा त्रास काही जणांना होतो. सूर्यकिरणांच्या त्वचेवरील परिणामामुळे त्यांना आर्टिकेरियाचा त्रास होतो.

 

काही वेळा उठलेले चट्टे लवकर कमी होतात, मात्र ती जागा काही वेळ दुखत राहते. चट्टे कमी झाले तरी त्याचे ब्रण काही वेळा राहतात. अशा वेळेस शिरेच्या दाहाचा (Vasculitis) विचार डॉक्टरांना करावा लागतो.

 

पित्त कसे उठते ?

शरीरामधील त्वचेमध्ये असणाऱ्या छोट्या छोट्या रक्तवाहिन्यानभोवती पेशींचे आवरण असते. या पेशींमधून छोट्या छोट्या जागांमधून रक्त बाहेर पडल्यावर रक्तवाहिन्यांच्या बाजूला असलेल्या त्वचेमधील इतर पेशींमधून “हिस्टामाईंन (Histamine)” हा स्त्राव बाहेर पडतो. त्यामुळे त्वचेवर चट्टे उठू लागतात. असे उठणारे चट्टे कधी सौम्य, तर कधी तीव्र स्वरूपाचे त्रास देणारे असतात. कधी कधी श्वासाचा त्रासही होतो आणि अशा वेळेस गंभीर स्वरूपाचा आजारी होऊ शकतो जो रुग्णाच्या जीवावर बेतु शकतो.

 

पित्त कशामुळे उठले याबाबतीत काहीवेळा कारण सहजपणे समजते. खाल्लेला अन्नपदार्थ, वापरलेले औषध किंवा कपडे यांचा संपर्क आला असेल तर चट्टा उठला हे लक्षात येते. कुठले पदार्थ किंवा नेहमी घेतली गेलेली औषधे हे लक्षात आले की कारणीभूत असणाऱ्या पदार्थांबाबत, औषधांबबाबत ढोबळ अंदाज करता येतो.

 

दीर्घकाळ राहणाऱ्या आर्टिकेरियाच्या बाबतीत तपास करणारे करणे गरजेचे असते. रुग्णाच्या तपशीलवार माहिती बरोबरच त्याच्या नातेवाईकांच्या आजाराचाही विचार केला जातो.

 

होमिओपॅथिक शासनानुसार या त्वचारोगाचे मूळ कारण शरीरातील रोगदोष (Miasm) हेच आहे. रुग्णामधील रोगदोषाचे वर्गीकरण, त्याच्या आजाराच्या लक्षण समूहानुसार केले जाते. या रोगदोषांपैकी पित्त उठण्याचे मुख्य कारण सायकोसिस(Sycosis) हा रोगदोष असून त्याच्यामुळे शरीरातील पेशींमधील संतुलन बिघडते व त्यानंतर शरीरातील इतर अवयवांच्या कार्यात बिघाड निर्माण होतो व पित्त उठणे स्वरूपात त्वचेवर दिसून येतो.

 

होमिओपॅथिक औषधे रुग्णांच्या स्वभाव गुणधर्मानुसार निवडली जातात. त्याचबरोबरीने रोगदोष घालविण्यासाठी विशिष्ट पद्धतीने औषधांची निवड करावी लागते.

 

पित्त उठणे हा जरी त्रासदायक त्वचारोग असला तरी होमिओपॅथिक चिकित्सा पद्धतीने हा आजार संपूर्णपणे बरा होतो हे आता सिद्ध झालेले आहे.

 

डॉ अजय हनमाने

एम. डी. (होमिओ)

चैतन्य होम्योपैथिक क्लिनीक

भास्कर प्लाझा- F4

शाहुपुरी व्यापारी पेठ

रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ

कोल्हापूर- 416001

मोबाईल- 7738667123

रविवारी बंद

 

कृपया पुढील लेख वाचा –

 

---